Zbliża się okres przygotowania szkół, przedszkoli i placówek do organizacji pracy w nowej rzeczywistości. Często zmiany te mogą być związane z koniecznością podejmowania decyzji kadrowych. Decyzja o tym, z którym nauczycielem zostanie rozwiązany stosunek pracy, należy do dyrektora szkoły, jako pracodawcy.

Przy wyborze osoby do zwolnienia dyrektor szkoły powinien kierować się rzeczywistymi i obiektywnymi przesłankami. Pewne wskazówki co do kryteriów, jakimi można się kierować typując nauczyciela, któremu zostanie wręczone wypowiedzenie, daje orzecznictwo Sądu Najwyższego

Sąd Najwyższy uznał, że wybór nauczyciela do zwolnienia z przyczyn częściowej likwidacji szkoły lub zmian organizacyjnych na podstawie art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela, powinien być dokonany przy zastosowaniu kryteriów obiektywnych, niedyskryminujących, jasnych, czytelnych dla zainteresowanych. Sąd Najwyższy uznał również, że w przypadku, gdy sytuacja zawodowa i osobista nauczycieli jest zbliżona, dyrektor szkoły, podejmując decyzję, powinien uwzględnić dalsze, dodatkowe okoliczności.

Pamiętać należy, że przyczyną wypowiedzenia stosunku pracy nauczyciela zatrudnionego na podstawie mianowania nie może być wyłącznie odmowa wyrażenia zgody na zmniejszenie wymiaru zatrudnienia (wyrok Sądu Najwyższego z 3 października 2006 r., III PKN 57/06). Odmowa przyjęcia ograniczenia zatrudnienia może stanowić kryterium doboru do zwolnienia, ale jednak nie może być to kryterium wyłączne – wyrok  z 30 września 2014  r. (III PK 18/14)

W celu wyboru pracowników do zwolnienia dyrektor szkoły powinien opracować kryteria zwolnień nauczycieli, hierarchicznie uporządkowane, uwzględniające potrzeby szkoły, kryteria obiektywne, niedyskryminujące, jasne i co również niezmiernie ważne – czytelne dla zainteresowanych.

Na podstawie orzeczeń Sądu Najwyższego można stwierdzić, że dyrektor szkoły podczas dokonywania wyboru nauczycieli do zwolnienia powinien uwzględnić w szczególności takie kryteria, jak:

• podstawa nawiązania stosunku pracy (pierwszeństwo w dalszym zatrudnieniu będzie miał nauczyciel, z którym nawiązany jest stosunek pracy na podstawie mianowania);
• stopień awansu zawodowego: stażysta, kontraktowy, mianowany, dyplomowany (im wyższy stopień awansu zawodowego, tym większej ochronie przed zwolnieniem podlega nauczyciel),
• staż pracy w nauczaniu danych zajęć edukacyjnych (ogólny stażpracy w zawodzie nauczyciela ma znaczenie drugorzędne),
• kwalifikacje zawodowe (ustalone na podstawie rozporządzenia w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz określenia szkół i wypadków, w których można zatrudnić nauczycieli niemających wyższego wykształcenia lub ukończonego zakładu kształcenia nauczycieli),
• ocena pracy nauczyciela (ocena wyróżniająca, dobra – im wyższa ocena, tym większej ochronie przed zwolnieniem podlega nauczyciel),
• absencja (częstotliwość nieobecności nauczyciela w szkole/placówce w związku z chorobą),
• dyspozycyjność w pracy (uwzględnienie pracy z uczniem poza godzinami z inicjatywy nauczyciela),
• realizacja dodatkowych zadań na rzecz szkoły/placówki,
• dodatkowe źródło utrzymania np. emerytura (w sytuacji, gdy nauczyciele o zbliżonych kwalifikacjach pozostaliby bez pracy i źródła utrzymania, wybór do zwolnienia nauczyciela, który posiada uprawnienia emerytalne, nie może być traktowany jako dyskryminujący ze względu na wiek (wyrok z dnia 21 kwietnia 1999 r., I PKN 31/99; wyrok z dnia 25 lipca 2003 r., I PK 305/02; wyrok z dnia 26 listopada 2003 r., I PK 616/02).
• sytuacja rodzinna, osobista,
• miejsce zamieszkania poza terenem gminy (kryterium miejsca zamieszkania powinno mieć znaczenie jedynie posiłkowe i nie może stanowić właściwej przyczyny wyboru nauczyciele do zwolnienia, kryterium to nie jest pozbawione sensu w sytuacji, gdy następuje nagła konieczność zastąpienia nauczyciela – wyrok z dnia 4 października 2013 r., I PK 85/13)

Dokonanie oceny nauczycieli według tych kryteriów pozwoli na podjęcie obiektywnej decyzji oraz na uniknięcie zarzutów nierównego traktowania. Może przyczynić się także do zminimalizowania ryzyka wystąpienia sporu na drodze sądowej, a w przypadku jego zaistnienia – do wykazania, że dyrektor podjął szereg czynności i dokonał właściwej oceny sytuacji.

Orzecznictwo:

• Wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. (I PKN 420/98).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 1999 r., I PKN 31/99.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 22 września 2000 r. (I PKN 26/00).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 11 września 2001 r. (I PKN 610/00).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2002 r. (I PKN 771/00).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 25 lipca 2003 r., I PK 305/02.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 18 września 2003 r. (I PK 286/02).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 26 listopada 2003 r., I PK 616/02.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2003 r. (I PK 104/03).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 11 stycznia 2005 r. (I PKN 159/04).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 3 października 2006 r., III PKN 57/06.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 1 czerwca 2012 r. (II PK 258/11).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 10 września 2013 r. (I PK 61/13).
• Wyrok Sądu Najwyższego z 4 października 2013 r., I PK 85/13.
• Wyrok Sądu Najwyższego z 30 września 2014 r. (III PK 18/14).